فولیکول مو چیست؟

لایه‌های پوست

پوست بدن از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

• ۱. اپی‌دِرم :  لایه‌ی خارجی پوست که کمتر از ۱ میلی‌متر ضخامت دارد، اپی‌درم نامیده می‌شود. این لایه از سلول‌های مرده‌ای تشکیل شده که مدام در حال ریختن و جایگزین شدن هستند. زمانی که سلول‌های مرده می‌ریزند، سلول‌های لایه‌ی زیرین پوست که در حال رشد و تقسیم هستند، می‌میرند و جایگزین آن‌ها می‌شوند.

• ۲. دِرم : بعد از اپی‌درم، به لایه‌ای ضخیم و مستحکم می‌رسیم که از بافت پیوندی تشکیل شده و ۲ تا ۳ میلی‌متر ضخامت دارد. قوام پوست ناشی از لایه درم است. فولیکول‌ها، برخی از گیرنده‌های حسی، عروق خونی، غدد سباسه (چربی) و غدد عرقی در این لایه جای دارند. غدد سباسه ماده‌ای روغنی تولید می‌کنند که سبوم نام دارد. سبوم در واقع نوعی موم ضد آب است و روی دریچه‌های خروجی فولیکول مو را می‌پوشاند. همزمان با خارج شدن مو از دریچه‌ی فولیکولی، کمی از سبوم روی آن کشیده شده و حالت درخشان و چرب موها حاصل می‌شود. غدد عرق از نظر کنترل دمای بدن اهمیت بسیاری دارند. با تبخیر عرق از سطح پوست، دمای بدن به شکل موثری کاهش می‌یابد.

• ۳. بافت پیوندی و چربی زیر پوستی : این لایه‌ی پوست شامل شبکه‌ای پیچیده از شاخه‌های عصبی و عروق ‌خونی است که پوست بدن را تغذیه می‌کنند. در مورد پوست سر، بخش پایینی فولیکول مو (که بولب یا پیاز مو نام دارد) در نیمه‌ی بالایی لایه‌ی چربی قرار گرفته است.

تشریح فولیکول مو

برای این که موهایی پرپشت داشته باشیم، مهم‌ترین چیز فعالیت صحیح و مناسب فولیکول‌ها است. یک فولیکول مو ساختاری پیچیده و حدود ۴ تا ۵ میلی‌متر طول دارد. هر فولیکول بین ۱ تا ۴ مو می‌سازد که هر کدام حدود ۱/۰ میلی‌متر ضخامت دارند. به بیان دیگر، فولیکول‌ها بسیار کوچک و ظریف‌اند. هر فولیکول مو شامل سه لایه است که یک یا چند تار مو را احاطه می‌کنند. در واقع یک واحد فولیکولی شامل چند ریشه‌ی مو است و آنچه ما از مو می‌بینیم، ساقه‌اش است که در خارج از پوست قرار گرفته. لایه‌های فولیکولی شامل موارد زیر است:

• ۱ غلاف بیرونی ریشه : خارجی‌ترین لایه‌ی فولیکول، در لایه‌ی درم پوست دور تا دور فولیکول را احاطه می‌کند. سپس به سطح پوست رفته و به لایه‌ی اپی‌درم می‌پیوندد. در ادامه هم به سطح پوست رسیده و درگاه خروجی مو را ایجاد می‌کند.

• ۲ غلاف درونی ریشه : لایه‌ی میانی فولیکول مو از سه بخش تشکیل شده است. داخلی‌ترین بخش، کوتیکول یا پوسته نام دارد که در تماس مستقیم با تار مو است. پوسته‌ی غلاف درونی ریشه به پوسته‌ی تار مو (که در بخش بعدی توضیح داده‌ایم) متصل شده تا تار مو درون پوست محکم شود.

• ۳ پیاز مو یا بولب : پیاز بخش انتهایی هر فولیکول مو را تشکیل می‌دهد. درون پیاز مو سلول‌های ماتریکس قرار گرفته‌اند که دسته‌هایی از سلول‌های مویی را می‌سازند. این سلول‌ها شبیه به سیم‌های نازک یک کابل برق هستند. این دستجات خودشان از دستجات ظریف‌تری ساخته شده‌اند‌ که پیچ و تاب خورده‌ تا دستجات ضخیم‌تر را بسازند. اندازه‌ی پیاز مو و تعداد سلول‌های درونش، تعیین کننده‌ی ضخامت موهای بدن هستند. مثلاً در آلوپسی آندروژنی (ریزش مو با الگوی مردانه) پیاز فولیکول مو در تماس با هورمون‌های آندروژنی (مثل تستسترون) تحلیل می‌رود؛ در نتیجه موها نازک می‌شوند.

ساختار فولیکول مو

لایه‌های ساقه‌ی مو

ساقه‌ مو از سه لایه تشکیل شده است:

• ۱. کوتیکول یا پوسته : پوسته خارجی‌ترین بخش ساقه‌ی مو و آن لایه‌ای است که ما با چشم خود می‌بینیم. کوتیکول لایه‌ای نازک و محکم است که لایه‌ی قشری یا کورتکس مو را می‌پوشاند.

• ۲. قشر یا کورتکس : لایه‌ی میانی ساقه‌ی مو بخش ضخیمی است که باعث استحکام موها می‌شود. این لایه از پروتئینی ساخته شده که کراتین نام دارد و بسیار محکم است. همان ماده‌ای که ناخن‌ها، شاخ‌های گوزن و شاخ کرگدن را می‌سازد.

• ۳. مرکز یا مدولا : در مرکز یا هسته‌ی هر ساقه‌ی مو، بخش مرکزی یا مدولا قرار گرفته که تنها در یک فولیکول مو ترمینال دیده می‌شود. موی ترمینال به مویی گفته می‌شود که به طور کامل رشد کرده و حالت کرکی ندارد.

پاپیلای درمی

در پایین‌ترین نقطه‌ی فولیکول مو و در بخش تحتانی پیاز مو، مجموعه‌ای از سلول‌های اختصاصی قرار گرفته‌اند که پاپیلای درمی نامیده می‌شوند. دانشمندان معتقدند که سلول‌های این بخش تعیین کننده‌ی مواردی نظیر اندازه‌، ظخامت، و حالت و جنس تار مو هستند. پس ویژگی‌های ظاهری مو توسط سلول‌های پاپیلای درمی تعیین می‌شود. برای سال‌های زیادی، دانشمندان عقیده داشتند که هرآنچه به رشد مو مربوط است، از پاپیلای درمی منشاء می‌گیرد. تحقیقات جدیدتر نشان می‌دهند، پاپیلا تنها بخشی نیست که وظیقه‌ی کنترل رشد مو را برعهده دارد. عواملی که از پاپیلا تا سطح غدد سباسه در فولیکول حاضر هستند، می‌توانند بر رشد مو موثر باشند.

یکی از خطاهایی که در کاشت مو رخ می‌دهد، جدا شدن پاپیلای درمی از فولیکول مو است. در این حالت فولیکول قادر به مو سازی خواهد بود؛ اما ظاهر موها چندان چنگی به دل نمی‌زند. این موها نازک‌تر، کوتاه‌تر، وز یا فر خواهند شد.

رشد مو

موهای بدن معمولاً به صورت تکی از پوست خارج نمی‌شوند، بلکه به صورت یک دسته‌ی ۱ تا ۴تایی (و گاهی ۵ یا ۶تایی) از پوست بیرون می‌آیند. هر واحد فولیکولی که در کاشت مو مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل ۱ تا ۴ تار مو است. پیش‌تر اشاره کردیم که هر فولیکول مو بین ۱ تا ۴ ریشه‌ی مو تولید می‌کند.

در هر زمان، حدود ۹۰ درصد از موهای سر هر فرد در مرحله‌ی رشد قرار دارند که آناژن نامیده می‌شود. مرحله‌ی آناژن می‌تواند ۲ تا ۷ سال طول بکشد؛ ولی به طور میانگین مدتی ۳ ساله برای این مرحله تعریف می‌کنیم. موهایی که در مرحله‌ی آناژن هستند، با نرخ ۴۴/۰ میلی‌متر در روز شد می‌کنند؛ یعنی تقریباً ماهی ۱.۵ سانتی‌متر.

رشد باقی موهای سر که ۱۰ درصد دیگر را تشکیل می‌دهند، متوقف شده است. بعد از مرحله‌ی آناژن، موها وارد فازی موقت می‌شوند که کاتاژن نام دارد. حدود ۱ درصد از کل موها در مرحله‌ی کاتاژن هستند که حدود دو هفته طول می‌کشد و در طی آن فولیکول‌ها تحلیل رفته و کوچک می‌شوند.

بیشتر آن ۱۰ درصد مویی که گفتیم، در مرحله‌ی تلوژن یا فاز استراحت به سر می‌برند. این مرحله ۳ تا ۵ ماه طول می‌کشد و در پایان آن، پیاز مو از پاپیلای درمی جدا شده و ساقه‌ی مو یا به علت کشیده شدن (مثلاً در حین شانه زدن مو) کنده می‌شود، یا توسط موی جدیدی که در حال رشد است به بیرون هل داده می‌شود.

هشدار

اکثر افراد روزانه حدود ۱۰۰ تار مو از دست می‌دهند. یعنی همه‌ی ما ریزش مو داریم، اما ریزش مو به اختلالی گفته می‌شود که روزانه بیشتر از ۱۰۰ عدد تار مو از دست بدهیم. وجود مقادیر زیادی مو در لابه‌لای خارهای برس یا جمع شدن مقدار دسته‌ی بزرگی از مو در صافی چاه حمام، می‌توانند از اولین نشانه‌های ریزش مو باشند. با این وجود بیشتر ما زمانی متوجه ریزش موی خود می‌شویم که ظاهر ما دستخوش تغییراتی شده است. یادتان باشد، هرچه زودتر برای درمان ریزش مو اقدام کنید، احتمال موفقیت درمان نیز بیشتر خواهد بود.